У.Хэрлэн: Хурдны өлгий Халзангийн наадмаас нэг түрүү, хоёр айраг хүртэж байлаа

Сүхбаатар аймгийн Онгон сумын уугуул, аймгийн Алдарт уяач У.Хэрлэнтэй ярилцсанаа хүргэж байна.
-Алдарт хэдэн оноос хүлгийн сүүл шууж эхлэв?
-Ерээд оны эхээр л морь сонирхож байсан ч хэсэг хугацаанд жаахан хөндий байсан. Манай аав Улаан тээврийн жолооч хүн. Тийм болохоор адуу малнаас  хөндийдүү. Гэхдээ  цөөн тооны малтай байсан юм. Хэдэн малаа дүү маань “хариуцдаг” байсан ч сүүлдээ аймгийн төв дээр ажил төрөлтэй болоод орхичихсон. Эзэнгүй шахуу болчихоор зарж үрээд үрэн таран болох янзтай болоод ирсэн юм. Аавынхаа буян хүч хөдөлмөрөө гаргаж цуглуулсан хэдэн адууг нь үгүй хийчихмээргүй байсан болохоор 2010 оноос моринд түлхүү орсон. Ингээд жилийн дараа буюу 2011 оны хоёрдугаар 17-нд “Жавхлант шаргын хурд”-д миний бор соёолон түрүү магнайд хурдалж уяач хүний баяр бахдлыг мэдрүүлсэн юм. Миний уяаны ажлын голыг аймгийн Алдарт уяач Гомбосүрэнгийн Амараа дүү маань нугалдаг хүн дээ. Бид хамтдаа морь уяад олон жил болж байна.
-Аймгийн Алдарт уяач цолыг хэдэн онд авсан бэ?  Энэ хугацаанд ямар ямар амжилт гаргаад байгаа вэ? -Шинэхэн дээ. Өнгөрсөн онд аймгийн Алдарт уяач болсон. 2011 оны Ардын хувьсгалын 90 жилийн аймгийн баяр наадамд хар шүдлэн үрээгээ гуравлуулсан. Тэр жилээ хар шүдлэн Дорноговь аймгийн 80 жил, зүүн бүсийн наадамд мөн л айрагдсан. Дорноговийн наадамд Халзангийн Бавуугийн халиун гэж алаг шүдлэн үрээ түрүүлж, манай дүү Амараагийн шаргал үрээ гурвалсан юм. Энд сонирхуулахад Бавуугийн халиун, Амараагийн шаргал хоёр нэг азарганы төлүүд байгаа юм.
Бас Халзан сумын наадам долдугаар сарын 2-нд болж их насны халтар морь гуравлаж, хар үрээ, хонгор хязаалан маань тус тус айргийн дөрвөөр давхисан. Харин өнгөрсөн жил Халзан сумын наадамд халтар морь гуравлаж, Алтан-Овооны бага тахилгад түрүүлсэн. Шинэ он гарсаар Халзан суманд болсон аймгийн өмнөд бүсийн хурдад дахин гуравласан.
-Анхны “айргийн эзэн” бор хязаалан хаанахын угшилтай адуу вэ?
-Бор адуу миний найз Ядамжавын Энхтөрийн сэтгэлийн бэлэг байгаа юм. Сүхбаатар аймгийн Баруун-Урт сумын хүн л дээ. Түүний хүрэн азарганы төл. Эцэг хүрэн азарга нь бага насандаа ганц нэг удаа сумын наадамд орж байсан юм билээ. Надад шүдлэн ирсэн. Даагандаа давхиж байгаагүй гэсэн. Надад ирээд шүдлэнд нь уяад аймгийн наадамд ганц нэг мордуулахад арав гаргаад л ирсэн юм. Харин хязааландаа аман хүзүүдэж, соёлондоо түрүү магнайд хурдалсан сайхан амьтан даа. Хүмүүс худалдаж авах санал нэг бус удаа тавьж л байсан. Миний хувьд анхны айргийг авчирсан буянтай амьтан. Нөгөө талаараа найзын маань сэтгэл шингэсэн бэлэг учраас заръя гэж хэзээ ч бодож байгаагүй болохоор азарга тавьсан. 
-“Жавхлант шаргын хурд” уралдаанд түрүү магнайд хурдалсан хүлгүүд улс бүсэд ч амжилтаа бататгадаг. Магадгүй тэр үед улсад үзэх тухай бодож байв уу?
-Соёолон жилээ азарган үрээ байсан. Тэгээд ч тамир муутай байсан болохоор бодож байгаагүй.Одоо хөлдөө бэртэл авсан болохоор уралдуулахгүй байна. 
-Азарга тавьчихсан гэлээ. Төлүүд нь гараад эхэлсэн байна уу?
-Тийм ээ, охин голдуу төлүүд байна. Харин анхны эр төл саяхан гарсан.
-Тэгвэл аймгийн наадамд гуравласан хар шүдлэн хаанахын хэний адуу вэ?
-Хар шүдлэн Эрдэнэцагаан сумын Монгол улсын сайн малчин бүдүүн Сүхбат гуайн адуу. Бас л найзын маань бэлэг байгаа юм. Сүхбат гуайн хүү Адъяабаатарын Түмэн даага байхад нь бэлэглэсэн. Би дараа жилийн хавар шүдлэн үрээ байхад нь авчирч уяад тэр жилээ аймгийн наадамд айрагдаж, залгаад бүсэд айрагдсан нь тэр. Харин түүнээс хойш уяагүй байгаа.
-Яриаг тань сонсож байхнээ Халзангийн наадмуудад тун одтой нааддаг юм байна даа?
-Нээрээ тийм юм уу. Тэгэхэд Халзан сумын наадам аймгийнхаас арай эрт болсон юм. Тэнд халтар морь гурвалж, хар үрээ дөрвөлж, хонгор морь түрүүлсэн. Халзан бол Сүхбаатар аймгийн хурдны өлгий сум. Тэр утгаараа бахархалтай санагддаг. Халзангийн наадамд орсон морьд өөр наадамд айлтгүй л гэдэг юм билээ. Дараа жил нь Халзанд очиж халтар морио  дахин гуравлуулсан.
-Уяач бүр өндөр довд морьдоо уралдуулж чансаагаа мэдэхийг хүсдэг. Таны хувьд тэр цаг хэзээ вэ?
-Морьдынхоо байдлыг хараад л байна. Өмнө нь нэг удаа улсад уралдахаар гарсан л даа. Ардын хувьсгалын  90 жилийн ойн тэр жил халтар үрээ дажгүй сайхан байсан ч замдаа ханиад хүрчихсэн. Наадамд эхэндээ нэлээн дээгүүр наймд зарлагдаж яваад Цагаан хөтөл уруудаад суугаад  30 хэдээр ирж байсан юм. Тэгэхэд ганцхан морьтой л очсон маань тэр.
-Тэгвэл энэ амжилтаа ахиулж, төрийнхөө наадамд цулбуур өргүүлэн зогсох мөчид дахин уулзахын ерөөл тавъя.

А.Мөнх